"Η ιστορία του πανηγυριού της Τεγέας"

Η ιστορία του πανηγυριού της Τεγέας είναι μακραίωνη, χάνεται στο βάθος των αιώνων και αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα της διαχρονικής συνέχειας των εμπορικών, θρησκευτικών και κοινωνικών συναθροίσεων στην Αρκαδία. Από τις αρχαίες τελετές μέχρι τη σύγχρονη μορφή του ως θρησκευτικό και εμπορικό γεγονός πανελλήνιας απήχησης, το πανηγύρι έχει εξελιχθεί διατηρώντας πάντα την κεντρική του σημασία για την περιοχή.

Αρχαίες Ρίζες και Πρώιμες Αναφορές

Η Τεγέα, μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Αρκαδίας, ιδρύθηκε το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. ως αποτέλεσμα του συνοικισμού των δήμων της Τεγεάτιδος. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η πόλη μετατράπηκε σε ισχυρό κέντρο από τον Αλεό, γιο του Αρκάδα, ο οποίος συγκέντρωσε τους κατοίκους των γύρω συνοικισμών στον μεγαλύτερο εξ αυτών, την Τεγέα. Προς ανάμνηση αυτού του γεγονότος, οι Τεγεάτες τελούσαν μια τριήμερη πανήγυρη, τα Αλεαία, προς τιμήν της Αλέας Αθηνάς, της οποίας τη λατρεία καθιέρωσε ο Αλεός.

Μέχρι και το 1851, λάμβανε χώρα στον περιβάλλοντα χώρο της Τεγέας ένα ιδιότυπο έθιμο, το πανηγύρι του Κάλλους, το οποίο ήταν αφιερωμένο στα συνοικέσια. Πρόκειται για μια επιβίωση των ύστερων αρχαϊκών πρακτικών του ζευγαρώματος, γνωστών σε όλη την ελληνική επικράτεια. Αυτό υπογραμμίζει τη βαθιά ιστορική συνέχεια των κοινωνικών και εμπορικών συναθροίσεων στην περιοχή.

Αναφορές για την ύπαρξη εμπορικής πανήγυρης στην ευρύτερη περιοχή της Τεγέας υπάρχουν ήδη από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, καθώς και σε πολύ νεότερα κείμενα της εποχής της επανάστασης του 1821 και των προεπαναστατικών χρόνων. Αυτό δείχνει μια αδιάλειπτη παράδοση εμπορικών και κοινωνικών συναλλαγών στον τεγεατικό κάμπο ανά τους αιώνες.

Η Ίδρυση του Τεγεατικού Συνδέσμου και η Σύγχρονη Μορφή του Πανηγυριού (1883 και μετά)

Η σύγχρονη μορφή του πανηγυριού της Τεγέας συνδέεται άρρηκτα με την ίδρυση του Τεγεατικού Συνδέσμου. Ο Σύνδεσμος, ένα από τα αρχαιότερα κοινωφελή σωματεία της Ελλάδας, ιδρύθηκε το 1883 από φιλοπάτριδες Τεγεάτες που ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στην Αθήνα και τον Πειραιά. Η καρδιά και η ψυχή τους παρέμεναν στην Τεγέα, και η ίδρυσή του αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη της περιοχής.

Το πρώτο μέλημα και έργο του Συνδέσμου ήταν η αναστήλωση του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου, γνωστού και ως Παλαιά Επισκοπή. Ο ναός αυτός, που χρονολογείται γύρω στο 1000 μ.Χ., είναι κτισμένος πάνω στο κοίλο του αρχαίου θεάτρου, το οποίο είχε οικοδομηθεί τον 2ο αιώνα π.Χ. με χορηγία του Αντιόχου του Επιφανούς. Ο ναός είχε καταρρεύσει, κυρίως από φωτιά και σεισμούς, και ξαναχτίστηκε το 1888 με δαπάνες του Τεγεατικού Συνδέσμου, με το έργο αποκατάστασης να αναλαμβάνει ο Γερμανός αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ. Η θρησκευτική αυτή αναβίωση αποτέλεσε τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε το σύγχρονο πανηγύρι.

Το πρώτο πανηγύρι που διοργανώθηκε με τη σημερινή του μορφή από τον Τεγεατικό Σύνδεσμο ήταν τον Αύγουστο του 1883. Αρχικά, η οργάνωση ήταν υποτυπώδης. Οι πρώτοι πανηγυριστές, κυρίως πλανόδιοι έμποροι, εξέθεταν τα εμπορεύματά τους γύρω από τον Ναό και τα πουλούσαν μετά τη Θεία Λειτουργία στους προσκυνητές.

Το 1885, με Προεδρικό Διάταγμα της 1ης Οκτωβρίου, ο Σύνδεσμος εξασφάλισε την επίσημη αναγνώριση του κράτους, και έκτοτε ανέλαβε την οργάνωση των πανηγυρισμών. Σε λίγα μόλις χρόνια, το πανηγύρι της Τεγέας έγινε πολυήμερο και πανελλήνια γνωστό. Η περιγραφή της έναρξης του πανηγυριού το 1898 κάνει λόγο για «μεγάλη προπαρασκευή», όπου νοικιάζονταν παραπήγματα, ετοιμάζονταν χοιρινά και αίγες, και πολλοί έμποροι έφερναν εμπορεύματα, δημιουργώντας ένα «ωραίον θέαμα». Πολλοί επισκέπτες έφταναν από την Αθήνα με έκτακτες αμαξοστοιχίες.

Παράλληλα με το εμπορικό πανηγύρι, λάμβανε χώρα και μια μεγάλη ζωοπανήγυρη, κατά τη διάρκεια της οποίας χιλιάδες ζώα αγοράζονταν και πωλούνταν, συγκεντρώνοντας κόσμο από όλη την Ελλάδα. Ωστόσο, ο θεσμός αυτός έχει ατονήσει τα τελευταία χρόνια.

Εξέλιξη σε Παμπελοποννησιακή Έκθεση και Πολιτιστικές Δραστηριότητες

Η εμποροπανήγυρη της Τεγέας, με τις ανιδιοτελείς και άοκνες προσπάθειες των Διοικήσεων του Τεγεατικού Συνδέσμου, έχει καταστεί ένα από τα πιο δημοφιλή και οργανωμένα θρησκευτικά-εμπορικά πανηγύρια της Ελλάδας, προσελκύοντας περισσότερους από 60.000 επισκέπτες ετησίως από όλα τα μέρη της Πελοποννήσου και την υπόλοιπη Ελλάδα. Οι επισκέπτες προσκυνούν την Παναγία την Επισκοπιώτισσα, κάνουν αγορές από τα υπαίθρια μαγαζιά και ψυχαγωγούνται στις λαϊκές ταβέρνες.

Στο πλαίσιο του πανηγυριού, λειτουργεί και η Παμπελοποννησιακή Έκθεση Τεγέας. Η ιστορία της Έκθεσης ξεκίνησε το 1960, όταν ο Τεγεατικός Σύνδεσμος, σε συνεργασία με το Υπουργείο Γεωργίας, οργάνωσε την πρώτη Γεωργοεκπαιδευτική Έκθεση της χώρας, η οποία λειτούργησε για δέκα χρόνια. Στη συνέχεια, το 1970, μετατράπηκε στην Παμπελοποννησιακή Έκθεση Γεωργίας και Γεωργικών Μηχανημάτων, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εμπορίου. Στην Έκθεση παρουσιάζονται σύγχρονα γεωργικά μέσα, εκτίθενται προϊόντα της τεγεατικής γης και προτείνονται εναλλακτικοί τρόποι γεωργίας. Αργότερα, διεύρυνε τις θεματικές της, συμπεριλαμβάνοντας θέματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και τον πολιτισμό. Η φετινή διοργάνωση είναι η 140η Εμποροπανήγυρη Τεγέας και η 53η Παμπελοποννησιακή Έκθεση Τεγέας.

Ο πρόεδρος του Τεγεατικού Συνδέσμου, Βασίλης Ψυχογιός, δήλωσε ότι παρά την κρίση ταυτότητας που περνά η Έκθεση λόγω των μεταβαλλόμενων συνθηκών, ο φετινός προσανατολισμός στον αγροδιατροφικό τομέα και η στήριξη από την Περιφέρεια, τον Δήμο Τρίπολης και το Επιμελητήριο Αρκαδίας δημιουργούν προοπτικές ανανέωσης.

Το Πάρκο της Παλαιάς Επισκοπής, ένας ειδυλλιακός χώρος 60 στρεμμάτων κάτω από τη σκιά αιωνόβιων πλατανιών και δίπλα σε σημαντικά μνημεία της Τεγεατικής αρχαιότητας, φιλοξενεί πλήθος πολιτιστικών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων. Αυτές περιλαμβάνουν παρουσιάσεις γαστρονομίας, μουσικοχορευτικά δρώμενα, μουσικές βραδιές με γνωστούς καλλιτέχνες, θεατρικές παραστάσεις, διαγωνισμούς παραδοσιακού χορού και τραγουδιού, και αθλητικές εκδηλώσεις.

Στον χώρο του πάρκου λειτουργεί επίσης το Λαογραφικό Μουσείο στο κτίριο της πρώην Οικοκυρικής Σχολής (ιδρύθηκε το 1918, λειτούργησε μέχρι το 1982). Το μουσείο αυτό εκθέτει έναν «θησαυρό μνήμης» και αναδεικνύει αυθεντικά τη ζωή των προγόνων, ενώ δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να γνωρίσουν τον τρόπο ζωής και τις ασχολίες των κατοίκων της περιοχής. Το πάρκο διαθέτει επίσης τουριστικό περίπτερο (αναψυκτήριο και εστιατόριο), παιδική χαρά και γήπεδα (τένις, μπάσκετ).

Η επίσκεψη στην Τεγέα, ιδίως κατά την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου, προσφέρει την ευκαιρία για επαφή με την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό, καθώς στον χώρο του πανηγυριού και της Παλαιάς Επισκοπής βρίσκονται αρχαιολογικά ευρήματα και μνημεία από την Ελληνιστική μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας, ένα από τα παλαιότερα της Πελοποννήσου (1909), αφηγείται τη γέννηση και εξέλιξη της Τεγέας, με ιδιαίτερη έμφαση στα ιερά της, κυρίως αυτό της Αλέας Αθηνάς.

Συνοψίζοντας, το πανηγύρι της Τεγέας, από τις αρχαίες ρίζες του ως τόπος λατρείας και κοινωνικής συνάθροισης, εξελίχθηκε σε ένα δυναμικό εμπορικό και θρησκευτικό κέντρο κατά τη Φραγκοκρατία και την Οθωμανική περίοδο. Με την ίδρυση του Τεγεατικού Συνδέσμου το 1883, απέκτησε τη σύγχρονη οργανωμένη του μορφή, εμπλουτιζόμενο με τη Παμπελοποννησιακή Έκθεση και πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων, διατηρώντας την πλούσια ιστορία και την πολιτιστική του αξία μέχρι σήμερα, ως ένα κορυφαίο γεγονός για την Αρκαδία και την Πελοπόννησο.